Generali shqiptar që Selanikun ua dha grekëve!

[bledikorcari]

Generali shqiptar që nënëshkroi aktin historik, Selanikun ua dha grekëve

Nga Athina, AGIM JAZAJ



Më 26 Tetor të vitit 1912, Hasan Tahsin Pasha, gjenerali turk, me origjinë shqiptare para 94 vjetëve formuloi dhe nënëshkroi aktin për dorëzimin e qytetit të Selanikut grekeve dhe jo bullgarëve, të cilët nuk lan mjet pa përdorur, të kalonte këtë qytet nën juridiksionin e tyre.

* * *
Në ditët e para kur sapo kisha shkelur ne Athine, Aleks Çillaku, nga Vlora njohës i mire me ne, i greqishtes dhe vendit na shetiti me makinën e tij deri në periferi të Athinës. Mbajtëm këmbët në zemër të kryeqytetit ku flisnin shqip banorët vendas. Kujtova se ishin emigrant, por dalangadale nga shqiptimi kuptova se nuk ishin të tillë. Jemi Arvanitas, shqiptarë të vjetër tha, Margarita dhe Panajoti në Thivë, familje aq bujare dhe na ftoi në drekën e thjeshtë me fasule si të kuzhinës shqiptare. Thiva, (jo vetëm ajo) qytet e gjitha shqipfolëse, arvanitas. Kur emigrantët e par shkelen në Greqi, i’u hapën dyertë, sikur për gjithë këta njerëz nuk ekzistonte edhe aso kohe, “Ligji i Luftes”, mes dy vëndeve. Mes të tjerash, nëpër faqet e historisë u njohëm dhe me një fakt i cili shkon pa vemendje tashmë pas 94 vjeteve, si i “vjeteruar”: Selaniku i sotëm, qyteti i rëndësishëm, i dyti pas Athinës, nyja lidhëse e dy kontinenteve, kryeqëndra ballkanike është pjesëz e këtij vendi edhe për meritën e Komandantit të Selanikut, me origjinë shqiptare i cili nënëshkroi atëhere, kur përcaktoheshin sinoret, AKTIN HISTORIK, të ishte pjesë e Greqisë. Këtë akt e ka formuluar dhe nënëshkruar: Gjenerali, Hasan Tahsin Pasha, komandanti turk me origjinë shqiptare, pa ju dridhur qerpiku nga presionet, dhe pa u joshur nga çeqet marramëndëse të servirura! Po qe se do të kishte bërë ndryshe, pa dyshim edhe rrjedhat do të ishin ndryshe, e për pasojë edhe marrëdhëniet...Ky mesazh vjen i gjallë edhe në ditët e sotëme, kur këtë pjesë të historisë e rikujtonte në gazetën më të madhe,“Eleferotipia” ndër gazetat e skalionit të parë të shtypi grek, para 13 vjeteve, (i vënë edhe në disponibilitetin e lexuesve emigrant shqiptar, “GA”) gazetari i mirënjohur grek, Viktor Neta, edhe për lexuesit shqiptar, e sjell të afërt historinë, në shkrimin e titullur:



“BABAI IM NUK I’U NËNËSHTRUA BULLGARËVE”...

“Mot pas moti në vitet ’50-të dhe në fillim të viteve’60-të, në prag të veprimtarive festive për çlirimin e Selanikut, një burrë shtatë lartë, rreth të 70-tave, vinte në redaksi. Kishte pamjen e aristokratit dhe të intelektualit, kjo dukej në ecjen, lëvizjet dhe veshjet e tij. Me një karton të mbledhur rrrutullame nën sqetull, shkonte në zyrën e kryeredaktorit, e hapte dhe ja tregonte. Ishte nje pikturë me akuerel që, pasqyronte një moment nga çlirimi i Selanikut, me 26 Tetor 1912, dhe do të botohej në ballinën jubilare të gazetës.

Ai burrë, shtatin impresionues të të cilit e kam parasysh sikur të ishte dje, ishte Qenan Meseraja, i biri i gjeneral Hasan Tahsin Pashës, komandantit turk te Selanikut. Hasan Tahsin Pasha ishte gjenerali që vendosi t’ia dorezonte Selanikun ushtrise greke.



PINJOLLI I GJENERALIT

Qenan Meseraja studioi ne institutin francez të Gallatasarajit, në Stamboll, u rreshtua në ushtrinë turke dhe shërbeu si adjutant i të jatit. Njëkohësisht ushtroi dhe talentin e tij në pikturë. Ky talent e afirmoi si njerin prej ikonografëve më të rëndësishëm, ndofta më të rëndësishmin, e çlirimit të Selanikut, eveniment që e përjetoi çast pas çasti pranë të jatit gjeneral. Pikturat e tij gjenden në shtabin e armatës së tretë të ushtrise, në klubin e oficereve të Selanikut, në Janinë, si dhe në koleksionet private. Disa nga pikturat e tij që i sillte në gazetë, i kisha të ruajtura në një dollap. Por gjatë shpërnguljeve të zyrave humbën. Nuk e di sa piktor i mirë ishte Qenan Mesareja, por gjithësesi tablot e tij kanë vlerë të madhe historike.



RIGJETJA E FAMILJES SË GJENERALIT

Në tetor 1984, kur po përgatitja një emision në ERT-1 për çlirimin e Selanikut, m’u kujtua Qenan Mesareja. Duke marrë parasysh moshën e tij, mendova se ishte e pa mundur që ai të jetonte. Mirpo nuk përjashtova mundësinë që pasardhës të tij të gjenden në Greqi; e dija se ai jetonte në Janinë, prej nga vinte ç’do vit për festën e Selanikut.

Me këtë shpresë shfletova numëratorin telefonik dhe gjeta emrin Mesere K.Shahin, arkitekt. Telefonova me një herë dhe dëgjova një zë të predispozuar e miqësor, që më konfirmoi se po, ishte i biri i Qenan Mesarese dhe nipi i Hasan Tahsin Pashës. Ju luta të merrte pjesë në emision, të fliste për gjyshin e të jatin e tij dhe për rolin e tyre në dorëzimin e Selanikut. Me shumë xhentilesë m’u përgjigj se nuk donte të fliste për ngjarje që nuk i kishte përjetuar, por u tregua i gatshëm të më jepte kujtimet e pabotuara të gjyshit, të cilat i kishte përkëthyer i biri.



GJENERALIT I ËSHTË ZHDUKUR VARRI

Kujtimet e Hasan Tahsin Pashës janë një dokument historik. Pjesë të tyre i përdora tek dokumentari, ndërsa fragmente të zgjedhura i botova tek; “Eleferotipia” në tetor 1994. Perveç kujtimeve të pa botuara Shahin Mesareja më dha dhe informacione interesante për familjen e tij me origjinë SHQIPTARE. Hasan Tahsin Pasha, myslyman shqiptar, bëri një karrierë te shkëlqyer në ushtrinë turke. Pas dorezimit të Selanikut qëndroi për pak në qytet dhe pastaj u vendos në Zvicër, ku vdiq me 1918; mirpo trupi i tij u varros në varrin familjar, në vorrezën shqiptare qe ishte në Triandria të Selanikut.

Varreza shqiptare sot nuk ekziston dhe nipi po kërkon akoma për një metër tokë që i takon gjyshit dhe të jatit të tij, ku vdiq më 1965, afër të 86...Kjo është një çështje për të cilën ftohen të japin zgjidhje ministri i Maqedonisë dhe Thrakës dhe kryetari i Bashkisë së Selanikut. Selaniku u’a ka borxh këtë.



QËNDRESA PËR NJË FIRËM

Dhe ja sepse: Në një artikull që botoi në gazetën e Selanikut; ”Elinkos Vorras”, më 26 tetor 1960, Qenan Mesareja bëri një zbulim të rëndësishëm dhe historik për dorëzimin e Selanikut grekëve dhe synimet e bullgareve. Shkruante ndër të tjera Mesareja: ”Gjithë ata që duan të gjykojnë me ndërgjegje dhe me paanësi atë periudhë, duhet t’i rikthehen situatës më 27 tetor, kur të dërguarit e kryegjeneralit të forcave bullgare, Teodorov, duke mbajtur flamur të bardhe, vizituan tim atë atë mbrëmje në godinën e Guvernës. Një kolonel i artilerisë, kapiteni i kavalerisë Standiev (me pas ambasador i Bullgarise ne Paris) dhe dy oficer të tjerë të shtabit. Pas përshëndetjeve të rastit, zoti Standiev e mori fjalën dhe shprehu befasinë dhe pa kënaqesinë e përligjur për dorëzimin e Selanikut grekëve, pasi sç tha ushtria bullgare kishte hyre duke luftuar vazhdimisht dhe me sakrifica të mëdha në Selanik, prandaj gëzonte të drejtën që ta merrte në dorëzim në emër të nalmadhnisë së tij Carit të Bullgarisë.

U kujtuam zotërinjëve se armata qe komandohej nga im atë kishte pasur si kundërshtar të vetëm ushtrinë greke, kundër së cilës edhe lutuan; nga Elosana deri në Selanik, u bënë luftime të ashpëra në vende të ndryshme, ku nuk pati asnjë këmbë bullgari. Sa për çështjen e dorëzimit ajo i përkiste vetëm atij (Komandantit Shqiptar të Turqise, Hasan Tahsin Pasha, shën im) dhe nuk i jepte llogari kurrkujt. Shefi i misionit bullgar u përgjigj me tërbim e me zë gjëmues se dhe ata para pak orësh trupat bullgar qenë ndodhur nën zjarrin e dendur të armëve të ushtrisë turke, (një pretendim i gënjeshtërt, pasi trupat tona qenë çarmatosur ndërkaq në masë të madhe), dhe se prandaj kishin edhe ata të drejtë të njëjtë për pushtet mbi qytetin. Ai kërkoi që me një herë të hartohej një protokoll i posaçëm, ku të shkruhej se qyteti u dorezohet bullgarëve.

Me gjakftohtësi të madhe dhe i pa tundur, babai im shprehu habinë për pretendimin dhe mendjelehtësinë e propozimeve.

Zotëria kolonel shfrynte me këmbë e me duar, e ngriti dhe më shumë zerin dhe kërcenoi se; nëse ne insistonim në qëndrimin tonë, trupat bullgare do të hynin me forcë në Selanik. Ndonëse i mundur dhe tashmë i pa fuqishëm, babai im qëndroi kryelartë dhe tha: JO. Atëhere hyri me diplomaci zoti Standiev për të neutralizuar përshtypjen e keqe që kishte shkaktuar koloneli dhe njëkohësisht për të tentuar që të shkëpuste qoftë dhe një premtim të thjeshtë, i cili sipas zotit ambasador do të vlerësohej siç duhej nga ana e fronit bullgar, si dhe nga kryegjenerali Todorov, qe priste me pa durim një përgjigje pozitive.

Pa mundur, megjithëse u përpoq plot dy orë që të na bindëte, zoti Standov, pasi foli për pak me kolegët e tij shprehu dëshirën të më fliste veçmas. Kaluam në sallën e madhe të pritjes, ku nuk kishte asnjë njeri tjetër. Zotëria ambasador më vështroi i heshtur e i tronditur për disa sekonda, pastaj nxorri nga çanta e vet një çek të një banke londineze me një shumë marramendëse, që ma dha me levizje të kontraktuara dhe duke pëshpëritur, më dha të kuptoj se ai çek ishte shpërblim për një firmë të thjeshtë të tim eti. Mbeta si të me kishte goditur rrufeja, dridhesha i tëri dhe me hapa të ngadalta u ktheva në zyre. Erdhi dhe ambasadori me çehre të zbehtë .Të tjerët nuk kishin nevojë për spjegime. Pasi iu mbuash mëndja se as kërcënimet as sharjet nuk do të nxirrnin gjë në dritçë, na u lutën t’u përgatitnim një kopje të protokollit ç’ka u bë me një here. (Protokoll i nënënshruar me grekët për qytetin e Selanik



KOKA NË SHQIPËRI TRUPI NË GREQI

Hasan Tahsin Pasha pati 7 fëmijë, prej të cilëve jetuan tre, dy djem dhe një vajzë. Një djalë i tij ishte ambasador i Shqipërisë në Athinë para Luftës së Dytë Botërore. Në kohën e luftës shkoi në Lindjen e Mesme, u kthye pas luftës dhe u vendos në Athinë, ku u martua me një athiniote den babaden nga Kolonaqi. Vdiq me 1968. Vajza u martua në Turqi dhe pati një djalë. Fëmija i tretë, Qenan Mesareja pas luftës së Parë Botërore erdhi nga Zvicëra në Greqi, ku kishte mjaft miq grek, punoi si anëtar i komisionit për caktimin e kufijve. Në Selanikun e viteve 20-30-të ishte i njohur për jetën e vet bohemiane dhe aventurat erotike me artistët e teatrit. Më vonë u vendos në Janinë, ku u martua me një shqiptare, Vajzën e Mustafa Pashës, që kishte pasuri të madhe në Epir.

Qenan Mesareja bëri 2 djem, që u rritën në Janinë dhe studiuan në “Ziosimea”. I pari, Shahini, studioi për arkitekturë në Itali dhe punon në Athinë. Djali i dytë është inxhinier elektrik dhe sot jeton në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Shahin Mesareja, i njohur më shume si Ini, pati një veprimtari të dendur aktive politike në radhët e të majtës, shumë më përpara vendosjes së juntës së klonelëve (me 1967)-sot është 57 vjeç, por edhe pas përmbysjes së juntës në fushën sindikaliste. Gjatë juntës u vetsyrgjenos në Itali. Kur regjimi i kolonelëve dha shënja “zbutjeje” vendosi u kthye në Athinë.

Nuk mund t’i shmangej “fteses” për t’u paraqitur tek shefi i Asfalisë (policisë), duke pasur me vete dhe pasaporten dhe e lexoi: Shahin Mesareja i Qenanit. Pyeti me ton të egër: Çfar je ti re? Çifut?- Jo, jam shqiptar. -Shqiptar?.. I qerratait, Enver Hoxhës? Mori vrull shefi dhe lau Shahinin me gjithë epitetet që përmbante libri grek i sharjeve kundër Shqipërisë dhe Enver Hoxhës.

Çfar t’i thoshte Ini Mesareja? Për GJYSHIN dhe për BABAIN e vet ? Për SELANIKUN?

E çfar do të kuptonte antikomunisti injorant?

Ini proferoi të mos thoshte absolutisht gjë, mori pasaportën dhe iku”...